Các trường hợp mắc VNNB chủ yếu gặp ở trẻ dưới 15 tuổi (chiếm 96,2%), trong đó lứa tuổi 1-5 chiếm 15,4%, 5-10 chiếm tỷ lệ mắc cao 46,2%, 10-15 tuổi chiếm 34,6%, trên 15 tuổi chiếm 3,8%. Đây là một bệnh nhiễm vi rút cấp tính ở thần kinh trung ương nên có nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời (20-30% số bệnh nhân có triệu chứng viêm não bị tử vong, 30-50% những người sống sót tiếp tục có biểu hiện rối loạn thần kinh, nhận thức hoặc triệu chứng tâm thần). Nguy hiểm là vậy nhưng bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa.

Phương thức truyền bệnh

Vi rút gây VNNB là một Flavivirus, truyền sang người qua vết đốt của muỗi bị nhiễm bệnh, thường là muỗi vằn. Các loài chim hoang dã là ổ chứa vi rút chủ yếu trong thiên nhiên và lợn là ổ chứa quan trọng nhất trong súc vật nuôi gần người. Con người thường chỉ là ký chủ ngẫu nhiên của vi rút. Đường lây là đường máu, qua trung gian truyền bệnh là muỗi Culex. Ở Việt Nam, loại muỗi Culex tritaeniorhynchus sinh sản mạnh vào mùa hè (nhất là từ tháng 3 đến tháng 7), hoạt động mạnh vào buổi chập tối. Loại muỗi này có mật độ cao ở vùng đồng bằng và trung du, nó là trung gian truyền bệnh VNNB chủ yếu ở nước ta. Trẻ em dưới 10 tuổi là đối tượng dễ bị mắc bệnh. Người lớn tỷ lệ có kháng thể cao do vậy ít mắc bệnh hơn.

 

Trên lâm sàng có nhiều thể VNNB như: thể điển hình, thể màng não, thể ẩn, thể liệt hành tủy, thể cụt, thể liệt mềm giống bại liệt. Sau đây là triệu chứng lâm sàng của thể điển hình

Thể điển hình của VNNB

Thời kỳ ủ bệnh: Kéo dài từ 5-14 ngày, trung bình là 1 tuần. 

Thời kỳ khởi phát: Bệnh khởi phát rất đột ngột bằng sốt cao 39-40°C hoặc hơn. Bệnh nhân đau đầu, đặc biệt là vùng trán, đau bụng, buồn nôn và nôn. Ngay trong 1-2 ngày đầu của bệnh đã xuất hiện cứng gáy, tăng trương lực cơ, rối loạn sự vận động nhãn cầu. Về tâm thần kinh có thể xuất hiện lú lẫn hoặc mất ý thức... Ở một số trẻ nhỏ tuổi, ngoài sốt cao có thể thấy đi lỏng, đau bụng, nôn giống như nhiễm khuẩn - nhiễm độc thực phẩm.

Thời kỳ toàn phát (từ ngày thứ 3-7 của bệnh): Bước sang ngày thứ 3-4 của bệnh, các triệu chứng của thời kỳ khởi phát tăng lên. Bệnh nhân đi vào hôn mê sâu; vã nhiều mồ hôi, da lúc đỏ, lúc tái, rối loạn nhịp thở; mạch thường nhanh và yếu. Các dây thần kinh sọ não cũng bị tổn thương, đặc biệt là các dây vận nhãn (III, IV, VI) và dây VII. Rối loạn trung khu hô hấp dẫn tới thở nhanh nông, xuất tiết nhiều ở khí phế quản và có thể thấy viêm phổi đốm hoặc viêm phổi thùy.

Thời kỳ lui bệnh (từ ngày thứ 7-8 trở đi): Thông thường bước sang tuần thứ 2, hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc và hội chứng não - màng não giảm dần. Tuy nhiên, các tổn thương thần kinh khu trú lại rõ hơn trước. Bệnh nhân có thể bại và liệt chi hoặc liệt các dây thần kinh sọ não hoặc rối loạn sự phối hợp vận động... 

Thời kỳ này có thể xuất hiện những biến chứng sớm như: viêm phế quản, viêm phổi hoặc viêm phế quản - phổi do bội nhiễm; viêm bể thận, bàng quang; loét và viêm tắc tĩnh mạch do nằm và rối loạn dinh dưỡng...

 Biến chứng và di chứng

 Từ cuối tuần thứ 2 trở đi là thời kỳ của những biến chứng và di chứng muộn. Những biến chứng muộn có thể gặp là: phế viêm, viêm bể thận - bàng quang, loét nhiễm khuẩn, rối loạn giao cảm, rối loạn chuyển hóa. Những di chứng muộn có thể xuất hiện sau vài năm hoặc thậm chí hàng chục năm mà thường gặp là động kinh và Parkinson.

 Điều trị và phòng bệnh

 Khi phát hiện dấu hiệu viêm não, cần điều trị tích cực tại bệnh viện chuyên khoa. Đây là bệnh do vi rút gây ra, hiện nay không có phương pháp điều trị đặc hiệu mà chủ yếu là điều trị triệu chứng, bao gồm chống phù não, an thần chống co giật, kiểm soát nhiệt độ, hỗ trợ tuần hoàn, hô hấp, ngăn ngừa bội nhiễm và dinh dưỡng, chống loét...

 Biện pháp chủ yếu là tiêm phòng vắc xin VNNB. Có thể sử dụng cho mọi lứa tuổi. Tạo miễn dịch cơ bản là ba liều: liều thứ hai cách liều thứ nhất 2 tuần; liều thứ ba cách liều thứ hai 1 năm. Tiêm nhắc lại: 3 năm tiêm 1 liều để duy trì miễn dịch. Ngoài ra phối hợp diệt muỗi, gây miễn dịch cho lợn.

 Lời khuyên của thầy thuốc

 VNNB là bệnh nguy hiểm vì tỷ lệ tử vong cao, để lại di chứng thần kinh nặng nề. Tháng 7 được coi là đỉnh của dịch bệnh. Biện pháp phòng bệnh tốt nhất là tiêm phòng, tuy nhiên nếu chỉ tiêm 1 mũi thì không có hiệu lực bảo vệ. Tiêm đủ 2 mũi hiệu lực bảo vệ đạt trên 80%; tiêm đủ 3 mũi thì đạt 90-95% trong khoảng 3 năm. Ngoài ra, cần chú ý vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu. Nên ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc, đặc biệt lúc chập tối đề phòng muỗi đốt. Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương, cần đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

 

SKĐS