Tiêu chảy cấp ở trẻ em là hiện tượng trẻ đi đại tiện nhiều lần (3 lần/ngày) và tính chất phân thay đổi như đi phân loãng, nhiều nước. Tiêu chảy cấp thường do ăn phải thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn hoặc tiếp xúc với phân của người mắc bệnh tiêu chảy cấp

Nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy

Có rất nhiều tác nhân gây bệnh tiêu chảy cho trẻ em. Vi khuẩn đường ruột gây bệnh tiêu chảy đáng chú ý đầu tiên là vi khuẩn tả (Vibrio cholerae), loại vi khuẩn có độc lực rất mạnh. Triệu chứng của bệnh tiêu chảy do vi khuẩn tả rất rầm rộ, diễn biến phức tạp, người bệnh bị mất nhiều nước và chất điện giải trong một thời gian rất ngắn, chính vì vậy bệnh nhân rất dễ bị trụy tim mạch và có thể dẫn đến tử vong nếu không phát hiện và xử trí kịp thời.

Vi khuẩn thương hàn (Salmonella) cũng là một “hung thủ” đáng sợ trong bệnh tiêu chảy mùa nắng nóng. Vi khuẩn thương hàn thuộc họ vi khuẩn đường ruột, có khả năng gây bệnh cho nhiều người trong đó có đối tượng trẻ em. Tiêu chảy do vi khuẩn thương hàn cũng chủ yếu lây theo đường ăn uống, nhất là việc ăn những loại hải sản tươi sống chưa được nấu chín.

Tiêu chảy mùa nắng nóng do vi khuẩn lỵ (vi khuẩn Shigella). Đây là loại vi khuẩn có khả năng gây nhiễm khuẩn đường tiêu hóa nặng nề thể hiện qua tình trạng đi tiêu của bệnh nhân như bệnh nhân đau tức bụng, mót rặn kèm tiêu phân nhầy nhớt hoặc có máu rất nhiều lần trong ngày, một số bệnh nhân có biểu hiện sốt vừa hoặc sốt cao (39 - 40^oC). Tiêu chảy do vi khuẩn lỵ cũng thuộc loại tiêu chảy cấp tính, có thể gây tình trạng nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân, đặc biệt là tình trạng nhiễm độc thần kinh cơ may cứu sống bệnh nhân là rất thấp.

Vi khuẩn E.coli cũng là một trong những tác nhân gây bệnh tiêu chảy mùa nắng nóng rất thường gặp. Vi khuẩn này hiện diện trong phân người và động vật, vì vậy chúng “có mặt” nhiều nơi trong tự nhiên như đất, nước, không khí, bụi, rác thải, thực phẩm không đảm bảo vệ sinh. Mùa nắng nóng là mùa có điều kiện rất thuận lợi cho vi khuẩn E.coli hoành hành và gây bệnh cho con người, nhất là đối tượng trẻ em, thường vào thời điểm từ tháng 3 - tháng 7 hàng năm.

Biểu hiện tiêu chảy cấp

Phụ huynh cần theo dõi sát diễn biến bệnh tiêu chảy của trẻ (số lần đi tiêu chảy, tính chất phân, tình trạng sốt, việc ăn uống, sinh hiệu…). Cha mẹ cần đưa trẻ trở lại ngay cơ sở y tế gần nhất nếu phát hiện trẻ có một trong các biểu hiện sau:

- Trẻ bú kém.

- Trẻ bỏ ăn, bỏ bú.

- Trẻ bị sốt cao liên tục 39 - 40^oC

- Trẻ khát nước nhiều.

- Trẻ đi phân có máu.

- Trẻ lừ đừ, mệt mỏi.

- Trẻ nôn ói quá nhiều.

Điều trị

- Bồi phụ nước điện giải bằng đường uống, tiêm truyền tĩnh mạch hoặc dùng ống thông mũi- dạ dày.

Một số dung dịch để uống: ORS 1 gói pha trong đúng 1 lít nước sôi để nguội cho uống trong một ngày. Nếu chưa có sẵn gói Oresol, có thể dùng 1 thìa cà phê muối (3,5g), 8 thìa cà phê đường (40g) pha vào 1 lít nước hoặc dùng bột gạo nấu thành nước cháo: bột gạo 50g (5 thìa canh), muối 3,5g (1 thìa cà phê), 1 lít nước; đun sôi 2-5 phút. Cho thêm vài thìa nước quả vào cháo để bổ sung kali.

Một số dung dịch tiêm truyền: huyết thanh 9%00, glucoza 5%, lactat Ringer...

- Dinh dưỡng: không nên kiêng khem tránh thiếu hụt chất dinh dưỡng. Ngay sau khi bồi phụ nước điện giải, có thể cho trẻ bú và ăn ngay. Những trẻ nuôi bằng sữa bò sau khi bù đủ nước điện giải, cho trẻ ăn sữa loãng hơn bình thường hoặc cho ăn sữa pha với oresol (1/3 sữa pha với 2/3 ORS). Dần dần cho ăn theo chế độ bình thường, khi trẻ khỏi bệnh, mỗi ngày cho ăn thêm một bữa trong một tuần để lấy lại sức.

- Kháng sinh: chỉ nên dùng trong một số trường hợp : ampicillin, sunphamethoxazole hoặc acid nalidicique...

Một số nguyên tắc quan trọng trong điều trị tiêu chảy cấp tại nhà

Phần lớn trẻ em mắc bệnh tiêu chảy cấp “thể không mất nước” được bác sĩ cho chỉ định theo dõi và điều trị tại nhà. Để giúp trẻ bệnh mau hồi phục và ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm của bệnh tiêu chảy cấp, phụ huynh cần chú ý những nguyên tắc điều trị sau đây:

Cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường: nếu trẻ còn bú mẹ cần cho bú nhiều và lâu hơn vì sữa mẹ cung cấp một lượng nước đáng kể giúp đề phòng tình trạng mất nước. Trẻ lớn hơn từ 6 tháng - 5 tuổi có thể bù nước cho trẻ bằng đường uống bằng bất cứ loại nước uống nào mà trẻ thích uống như nước súp, nước cơm, nước cháo, nước dừa, nước hoa quả tươi không đường, nước chín để nguội. Trẻ bị tiêu chảy nhiều lần có thể vừa bị mất nước vừa bị mất muối khoáng, phụ huynh nên khuyến khích trẻ uống thêm dung dịch

Tiếp tục cho trẻ ăn đủ chất dinh dưỡng cần thiết: trẻ còn đang bú mẹ thì tiếp tục cho bú thường xuyên hơn để đảm bảo nguồn dinh dưỡng cho trẻ (bú mẹ ít nhất 8 lần mỗi ngày). Ở trẻ lớn hơn thì khẩu phần ăn hàng ngày nên được tiếp tục được duy trì bằng những loại thức ăn mềm, lỏng, giàu dinh dưỡng sẽ giúp trẻ dễ tiêu mà mau lành bệnh như cháo dinh dưỡng, súp nóng, sữa bột các loại theo từng lứa tuổi của trẻ.

Bổ sung cho trẻ lượng kẽm cần thiết: nhân viên y tế nên khuyến cáo cha mẹ bổ sung cho trẻ một lượng kẽm cần thiết bằng đường uống dưới dạng viên hoặc nước.

Việc sử dụng kháng sinh để điều trị những trường hợp tiêu chảy do nhiễm vi khuẩn phải có sự chỉ định của bác sĩ, phụ huynh nên tuân thủ những hướng dẫn sử dụng kháng sinh đúng theo khuyến cáo của bác sĩ

Phòng bệnh tiêu chảy cấp hiệu quả cho trẻ mùa nắng nóng

Để phòng ngừa và giảm bớt nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy ở trẻ em, các bậc phụ huynh cần chú ý những biện pháp sau đây:

- Thực hiện việc nuôi con bằng sữa mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu đời, sữa mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất cho trẻ nhỏ và làm giảm đáng kể tình trạng tiêu chảy ở trẻ.

- Khi cho trẻ ăn cần đảm bảo vệ sinh thực phẩm, nguồn nước sử dụng, không nên cho trẻ ăn rau sống hoặc ăn các loại thực phẩm chưa được nấu chín, tuyệt đối không cho trẻ ăn các loại thức ăn đã bị ôi thiu, không uống nước lã (nước chưa được đun sôi).

Giữ sạch đôi tay cho trẻ bằng khuyến khích việc rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn, sau khi sử dụng nhà vệ sinh và sau khi trẻ chơi đùa.

- Việc tiêm phòng đầy đủ các loại vắc-xin sẵn có liên quan đến bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ sẽ giúp phòng ngừa chủ động hiệu quả các bệnh lý tiêu chảy nguy hiểm như: vắc-xin phòng bệnh tả, vắc-xin phòng bệnh thương hàn hoặc vắc-xin phòng tiêu chảy cấp do Rota virút (dạng uống).